Zgodnie z wynikami badań przeprowadzonych w 2018 roku na zlecenie firmy doradczej Deloitte „2018 Global Health Care Outlook. The Evolution of Smart Health Care” w najbliższym dziesięcioleciu placówki ochrony zdrowia będą odbudowywać i odnawiać w dużej mierze przestarzałą infrastrukturę, również w celu niwelowania zagrożeń związanych z występowaniem działań niepożądanych. W latach 2018-2021 wydatki na ochronę zdrowia na świecie będą rosły przeciętnie o 4,1%/rok. W 2021 będą one stanowić 10,5% globalnego PKB (ok.9 bln dolarów). Średnia długość życia na świecie wzrośnie do tego czasu z 73 do 74,1 lat. Można wymienić wiele czynników, determinujących wydatki w sektorze ochrony zdrowia. Będą do nich należeć: starzejące się społeczeństwo, rosnąca liczba ludności, kosztowne innowacje kliniczne, a także wzrost kosztów pracy.
Okazuje się, że można wymienić również pewne kluczowe wyzwania, które stoją przed ochroną zdrowia, zarówno w Polsce, jak i na świecie. Są to: poprawa jakości świadczonych usług, a nie jedynie ich ilości, generowanie zysków w niepewnej i zmieniającej się gospodarce zdrowotnej, inwestycje w dynamicznie rozwijające się nowe technologie, celem zmniejszenia kosztów i zwiększenia dostępu do opieki zdrowotnej a także celem wykorzystania ich w procesie zarządzania ryzykiem, poprawa jakości współpracy z pacjentami i dbanie o ich większą satysfakcję oraz zagadnienie zwiększenia wydatków na ochronę zdrowia, które nie zawsze gwarantuje lepszą jakość usług.
Istota działania każdego systemu, w tym także zdrowotnego, polega na współpracy jego uczestników i wzajemnej ich kooperacji. Takie współdziałanie obarczone jest jednak pewnym ryzykiem, które w dobie konkurencyjności na rynku usług medycznych musi wymuszać na organach zarządzających podejmowanie świadomych decyzji popartych bardzo rzeczowymi i konstruktywnymi analizami ilościowymi z wykorzystaniem innowacyjnych technologii. W ogólnym rozumieniu, ryzyko utożsamia się z niepodjęciem lub zaniechaniem określonych działań, kojarzy się je i identyfikuje z niepewnością, niebezpieczeństwem, czy hazardem.
Głównym celem funkcjonowania systemów ochrony zdrowia są: poprawa jakości życia, leczenie chorób i zapobieganie im, a także poprawa innych wyników zdrowotnych (health outcomes). Istnieje zatem konieczność poszukiwania skutecznych metod zmniejszenia kosztów ochrony zdrowia i zmniejszania ryzyka występowania zdarzeń niepożądanych przy odpowiedniej jakości usług. Jednym ze sposobów zmniejszenia kosztów i zwiększenia dostępu do opieki zdrowotnej jest wprowadzenie innowacji technologicznych na rynku usług medycznych, takich jak np. telemedycyna, które może zapewnić pacjentom łatwiejszy dostęp do opieki medycznej, zaoszczędzić czas na drogę do przychodni oraz może zmniejszyć liczbę wizyt u lekarza. Z kolei sztuczna inteligencja (AI) pozwala opiekunom osób starszych lub niepełnosprawnych spędzać więcej czasu z pacjentem zamiast dokumentować parametry ich stanu zdrowia.
Na gruncie naukowo-badawczym coraz więcej uwagi poświęca się sposobom wykorzystania sztucznej inteligencji a także badaniom opinii na temat wprowadzania jej mechanizmów na rynek usług i poziomu zaufania do stosowania tego typu rozwiązań. Jak bowiem wykorzystywać nowe technologie bez aprobaty głównych interesariuszy – pacjentów? Raport PwC pt.: “Nowe technologie rewolucjonizują rynek opieki zdrowotnej” podaje, że są bardzo różnorodne możliwości zastosowania sztucznej inteligencji (AI) w medycynie – zwłaszcza w diagnostyce i radiologii. Raport wskazuje, że tego typu technologie mogą wspierać procesy diagnozy i terapii, przy równoczesnym obniżeniu ich kosztów. Mogą ponadto stanowić nowoczesne narzędzie wykorzystywanie w procesie zarządzania ryzykiem. Dzięki analizie danych z różnych źródeł AI może również wspierać pracę lekarzy, ułatwiając postawienie właściwej diagnozy czy wybór optymalnej ścieżki leczenia danego pacjenta. Sztuczna inteligencja ma szerokie zastosowanie niemal w każdej dziedzinie medycyny ponieważ np. bazując na sieci neuronowej lepiej wykrywa nowotwory płuca w badaniach radiologicznych niż człowiek. Kolejne badanie – SAS AI Research – przeprowadzone w kwietniu 2018 roku wniosło w tym obszarze również dość ciekawe wyniki. Najbardziej entuzjastycznie badani wypowiadali się na temat wykorzystania AI właśnie w ochronie zdrowia. Uczestnicy badania pozytywnie odnieśli się do przykładów wykorzystania sztucznej inteligencji do wsparcia lekarzy w opiece nad pacjentami. Niemal połowa badanych stwierdziła, że czułaby się komfortowo w asyście AI nawet podczas operacji. Sześć na dziesięć osób byłoby w stanie zaakceptować wykorzystanie danych pochodzących z urządzeń wearables, takich jak Apple Watch czy Fitbit, do przygotowywania zaleceń medycznych.
Obecnie jesteśmy świadkami dynamicznego rozwoju licznych rozwiązań technologicznych w ochronie zdrowia. Ich potencjał, jak dowodzą badania, tworzy między innymi unikalną szansę na budowę zintegrowanego systemu profilaktyki zdrowotnej, której znaczenie w ostatnim czasie wzrasta. Kluczowa zmiana jaką powinien przejść sektor ochrony zdrowia w Polsce to zmiana nastawienia – z medycyny naprawczej na profilaktykę. Siedzący tryb życia, brak aktywności fizycznej, nieprawidłowe nawyki żywieniowe, stres, prowadzą do zwiększenia częstości występowania wielu schorzeń. Największe znaczenie w przeciwdziałaniu chorób przewlekłych, wynikających w ogromnej mierze z błędów w zakresie stylu życia, ma profilaktyka zdrowotna. Istnieje konieczność skierowania większej uwagi środowiska medycznego, polityków i całego społeczeństwa na konieczność podejmowania działań z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki. Tradycyjna medycyna naprawcza, nawet ta najbardziej skuteczna, nie może być jedyną formą walki z chorobami. Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania chorobom jest skutecznie realizowana profilaktyka zdrowotna. „Lepiej zapobiegać niż leczyć” – w myśl tej zasady coraz prężniej rozwija się relatywnie nowa dziedzina medycyny – medycyna stylu życia. Jej fundamentami są zdrowe odżywianie, aktywność ruchowa, ograniczenie używek, zdrowy sen, radzenie sobie ze stresem i podtrzymywanie relacji międzyludzkich. American College of Lifestyle Medicine (ACLM) uznaje ww. obszary za najważniejsze dla poprawy jakości życia i stanu zdrowia. Odpowiednio przeprowadzane zmiany w stylu życia społeczeństwa mogą zdecydowanie zminimalizować ryzyko wystąpienia nawet 70% chorób cywilizacyjnych, na których leczenie przeznacza się 80% wydatków w sektorze ochrony zdrowia, co dokumentuje konieczność zintensyfikowania finansowania działań profilaktycznych w polskim systemie ochrony zdrowia. Profilaktyka to narzędzie przeciwdziałania chorobom, którego zastosowanie prowadzi do redukcji wskaźników zachorowalności, przy jednoczesnym zmniejszeniu kosztów leczenia, rehabilitacji i hospitalizacji. Wdrożenie działań z zakresu profilaktyki stanowi ponadto istotny element zarządzania ryzykiem psychospołecznym w ochronie zdrowia. Jest rekomendowaną przez Światową Organizację Zdrowia oraz Europejską Agencję Bezpieczeństwa i Zdrowia formą przeciwdziałania stresowi zawodowemu i jego skutkom.
System usług publicznych wymaga zmiany. Opieka zdrowotna w najbliższych latach stanie się coraz bardziej prewencyjna, spersonalizowana i precyzyjna. Będzie ona nierozerwalnie związana z nowoczesnymi technologiami opartymi o Big Data i sztuczną inteligencję. Agregacja i odpowiednia analiza zebranych danych pozwala nie tylko na tworzenie indywidualnych planów profilaktycznych, ale usprawnia również opracowanie, wdrażanie i monitorowanie efektów prowadzonych działań prozdrowotnych. Wykorzystanie algorytmów sztucznej inteligencji umożliwia: wczesną diagnostykę prewencyjną, określenie czynników ryzyka dla chorób cywilizacyjnych i zapobieganie im poprzez działania profilaktyczne, alarmowanie objawowe, tworzenie spersonalizowanych planów profilaktycznych i prewencyjnych oraz scenariuszy interwencji behawioralnej w celu identyfikacji i analizy zmienności czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych a także może stanowić niezastąpione ogniwo procesu zarządzania ryzykiem, jak również narzędzia opracowywania danych w tym obszarze. Polska na tle innych regionów świata stoi zatem przed wyzwaniem zwiększenia nakładów na ochronę zdrowia, ale też zaadaptowania większości technologii, które dzisiaj coraz częściej są dostępne na rynkach innych krajów. Dają one większą satysfakcję pacjentom, a także będąc coraz lepiej sprawdzonym narzędziem optymalizacji, poprawiają wyniki finansowe szpitali i innych placówek zdrowotnych. Wydaje się, że w kolejnych latach to właśnie te elementy będą stanowiły wyznacznik działań i przyszłość systemu ochrony zdrowia.
Sztuczna inteligencja może okazać się nieocenionym wsparciem w zarządzaniu ryzykiem w wielu sektorach, w tym w sektorze ochrony zdrowia. Jej wykorzystanie pozwoli szybciej reagować na ewentualne błędy i nowe zagrożenia, przetwarzać duże zbiory danych, ale także wykrywać nowe powiązania mogące skutkować potencjalnym wystąpieniem zjawisk niepożądanych, zarówno w odniesieniu do pacjenta, jak i placówek ochrony zdrowia. Co więcej, automatyzacja pozwala na natychmiastowe uruchamianie procesów i procedur zapobiegających kryzysom, co może się przyczynić do minimalizacji ewentualnych strat. Trzeba jednak pamiętać, że zaangażowanie AI stwarza również dodatkowe wyzwania. Bardzo ważny jest monitoring i pomiar ryzyka. Służą do tego zaawansowane metody inżynierii finansowej, matematyki finansowej, czy teorii procesów stochastycznych. W tym celu również swoje wykorzystanie mogą znajdować nowe technologie, dające możliwość pracy na dużych zbiorach danych i wyznaczenia obszarów ryzyka. Wdrażając zarządzanie ryzykiem w placówce medycznej najważniejsza jest identyfikacja oraz ocena ryzyka, na jakie narażona jest organizacja. Niezbędne jest także określenie konsekwencji i wpływu tego ryzyka na funkcjonowanie placówki, a także bezpieczeństwo pacjenta. Odpowiednio realizowane zarządzanie ryzykiem zapewnia efektywne funkcjonowanie placówek ochrony zdrowia. Przygotowuje je na sytuacje zagrażające funkcjonowaniu i bezpieczeństwu pacjentów.
Autor: Tomasz Kopiec